2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Het gemeentefonds verandert met de rijksbegroting mee (trap-op-trap-af-systematiek). Deze systematiek brengt het risico met zich mee dat bij dalende uitgaven door het rijk (als gevolg van bezuinigingen door het rijk) het gemeentefonds daalt. Met het oogmerk stabiliteit in de geraamde (hogere) accressen uit de Meicirculaire 2022 te brengen is in juni 2022 besloten het accres 2022-2025 te bevriezen. Vanaf 2026 zien gemeenten echter de accressen dalen en zijn adequate oplossingen om deze tekortkomingen op te vangen nog niet bekend.

Voor het Uitvoeringsprogramma Centrum Ontwikkeling Roden (COR) 2018-2022 heeft uw raad budgetten ter beschikking gesteld. De beschikbaar gestelde budgetten dekken circa twee derde van de uitvoeringskosten van de COR. Op een HRK-subsidie na is gebleken dat er geen aanvullende subsidies te vinden zijn om het tekort te dekken. Minder inkomsten uit externe subsidiebronnen heeft gevolgen voor de uitvoering van de COR. De scope van de COR is vooralsnog bijgesteld naar de reeds opgestarte projecten en er worden (voorlopig) geen nieuwe deelprojecten opgestart. Het rioolfonds draagt de lasten voor riool(gerelateerde)-kosten binnen de deelprojecten van de COR. 
De prijsstijging tussen het vaststellen van de budgetten in 2018 en nu bedraagt ongeveer 25%. Concreet lopen we daar tegen aan in de deelprojecten herinrichting Heerestraat/Wilhelminastraat en de herinrichting van de Kanaalstraat (een deelproject van de Vrije Tijds Boulevard).Vooralsnog worden de kostenoverschrijdingen binnen de COR opgelost door mee- en tegenvallers binnen de diverse projecten met elkaar te verrekenen. Als de meevallers de tegenvallers niet compleet compenseren dan komen wij terug bij uw raad via een (extra) budgetaanvraag.

We ervaren de gevolgen van klimaatverandering steeds meer. Dat merken we aan de buien die heviger worden, aan de verschuivende neerslagperiode, de langere perioden van droogte en toenemende temperaturen. Het is daarom denkbaar dat hevige wind, zware buien, maar vooral droogte en de daarmee verbonden bodemdaling tot schades aan gemeentelijk vastgoed gaan leiden. Te denken valt aan waterschade in vastgoed, maar ook verzakking van wegen en paden, of schade aan gemeentelijke riolering. Bovenop onze reguliere beheeropgave kunnen we dus te maken krijgen met extra werkzaamheden of schadeposten.

Naar aanleiding van de verzakkingsschades in de wijk Middenveld hebben we, ter voorkoming van toekomstige schades ten gevolge van onze activiteiten, het Bouwprotocol ingevoerd. Ook al valt weliswaar niet uit te sluiten dat er schade ontstaat, hiermee worden wel de grootste risico’s ondervangen die betrekking hebben op gemeentelijke bouwactiviteiten.

Het gaat hier om schades die zijn terug te voeren op gemeentelijke activiteiten (en waar wij dus verantwoordelijk voor kunnen worden gehouden). Dit geldt dus niet voor schade aan woningen en ander particulier vastgoed door verzakkingen ten gevolge van bodemdaling door langdurige droogte.

De gemeente heeft zich borg gesteld voor een aantal instanties voor het verstrekken van een geldlening. De gemeente loopt hierbij een risico als de verplichtingen door de geldnemer niet worden nagekomen.

De in het verleden afgegeven gemeentegaranties ten behoeve van door woningbouw-corporaties aangetrokken geldleningen zijn overgedragen aan het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Hiervoor geldt een ander risicoprofiel. Corporaties die in de problemen komen dienen eerst het Centraal Fonds Volkshuisvesting voor financiële steun te benaderen. De borgstellingreserve van het WSW vormt de tweede zekerheid. De derde (tertiaire) achtervangpositie betreft een door het rijk en gemeenten (elk 50%) af te geven renteloze lening aan het WSW. Het risicoprofiel kan wijzigen indien door corporaties een toenemend beroep wordt gedaan op het WSW.

In het derde kwartaal van 2023 is het AVG jaarverslag opgesteld door onze Functionaris Gegevensbescherming (FG). We hebben maatregelen genomen om de bestaande risico’s te mitigeren. De belangrijkste zijn de aanwezigheid van een Chief Information Security Officer (CISO), Privacy Officer (PO) en de FG. Daarnaast zijn organisatorische maatregelen ingezet zoals een Data Privacy Impact Assessment(DPIA). In september hebben wij een PEN-test (penetratie test) naar aanleiding van het rekenkameronderzoek laten uitvoeren naar de technische weerbaarheid van onze netwerkomgeving. Dit heeft geleid tot het inzetten van technische maatregelen zoals segmentering en monitoring van onze infrastructuur en het verbeteren van de weerbaarheid van onze back-up voorziening. Ook zijn in de afgelopen jaren regelmatig berichten in de media over cyberaanvallen gepubliceerd, in de vorm van ransomware-aanvallen (gijzelsoftware) en datalekken. In 2023 is in het kader het toezicht en naleving van informatiebeveiliging en de risicobeheersing daarvan een Chief Information Security Officer (CISO) aangesteld. De CISO heeft een nulmeting op informatiebeveiliging uitgevoerd en aanbevelingen voor organisatorische en technische beheersmaatregelen opgesteld. Verbeterpunten uit de nulmeting worden gebruikt voor verdere aanscherping van het informatiebeveiligingsproces.

De omvang van de risico’s met betrekking tot de actuele grondexploitaties is herzien en in deze jaarstukken bepaald op € 1.050.000. Voor een toelichting op dit bedrag verwijzen wij naar de paragraaf Grondbeleid .

Verwachte druk op de reserve grondexploitaties neemt toe
In de risicoanalyse zijn de plannen/projecten die zich nog in de initiatieffase bevinden niet meegenomen, of waarvan op dit moment nog niet alle uitgangspunten helder zijn. Het is echter wel aanleiding om op dit moment, in aanvulling op de risicoanalyse, duidelijk te maken dat er meer dan een verwachting is dat deze projecten niet allemaal budgetneutraal zullen kunnen worden uitgevoerd, maar op een aantal punten een flinke inzet van middelen vragen. Daarnaast hebben we te maken met een zeer onzekere woningbouwmarkt, met een gestegen hypotheekrente en hogere en vooral onvoorspelbare bouwkosten. De betaalbaarheid van woningbouw staat onder druk en dit kan er mogelijk toe leiden dat projecten vertraging oplopen of zelfs bij voorbaat al niet haalbaar zijn.
Er zullen naar verwachting projecten komen met nieuwe risico’s en/of projecten waarbij het doen van (strategische) aankopen onvermijdelijk is om voortgang te kunnen realiseren.

Nederlandse gemeenten staan in toenemende mate onder druk van de dreiging van ransomware-aanvallen. Er is sprake van een toenemende scheefgroei tussen dreiging voor en weerbaarheid van de organisatie en haar informatie- en communicatiesystemen. Uit het dreigingsbeeld komt ‘de mens’ als grootste risico naar voren. Onbewuste en onbedoelde acties blijken een groter risico dan bewuste en gerichte aanvallen. Gemeenten zijn steeds vaker slachtoffer van hacking en de risico’s nemen toe. Als gemeentelijke organisatie heb je doorgaans te maken met drie kwetsbaarheden op het gebied van informatiebeveiliging en gegevensbescherming: de afhankelijkheid van de beschikbaarheid van informatie, vertrouwelijk karakter van informatie die in verkeerde handen kan vallen met schadelijke gevolgen hebben voor inwoners en ondernemers en het ontstaan van ontstaan van fouten in dienstverlening door een incident. 
In 2023 is het risico toegenomen op ransomware-aanvallen en destructievere gevolgen, ook is er sprake van steeds meer en ernstigere kwetsbaarheden in hard- en software én gevaren in de ketens waarbij gemeenten vertrouwen er daarbij op dat de andere partijen hun informatiebeveiliging en privacy-maatregelen op orde hebben, maar dat is niet altijd zo.
Uit het onderzoek en de aanbevelingen van de Rekenkamer en de nulmeting die uitgevoerd naar informatiebeveiliging in 2023 valt de concluderen dat de gemeente Noordenveld vatbaar is voor bovengenoemde risico’s en dat er ruimte voor verbetering aanwezig is, die in samenhang een bijdrage kunnen leveren aan het beheersen van informatiebeveiliging en het vergroten van de (digitale) weerbaarheid. 
Er zijn manieren om als gemeente je weerbaarheid te vergroten met zes succesfactoren: het investeren in de mens door het geven van trainingen, budget voor informatiebeveiliging en privacy, het nemen van noodzakelijke technische beveiligingsmaatregelen, het eigenaarschap management over informatiebeveiliging en gegevensbescherming, de organisatie van informatiebeveiliging (CISO, Privacy Officer en de Functionaris Gegevensbescherming) en het zorgen voor een veilige en open organisatiecultuur waarin men incidenten durft te melden.

De gemeente is verantwoordelijk voor de huisvesting van scholen voor basis-,
speciaal basis-, voortgezet en speciaal voortgezet onderwijs die zijn gehuisvest op het grondgebied van de gemeente. Er vinden met regelmaat gesprekken plaats met de schoolbesturen over de nodige capaciteit van schoolgebouwen. Vanaf 2015 zijn de schoolbesturen integraal verantwoordelijk voor het gehele onderhoud. De gemeente blijft verantwoordelijk voor nieuwbouw en uitbreiding. In samenwerking met de schoolbesturen is een Integraal Huisvestingsplan (IHP) opgesteld. Hierin staan onder andere de ontwikkeling van diverse locaties. Bij in gebruik zijnde scholen zijn de schoolbesturen financieel verantwoordelijk en draagt de gemeente geen financieel risico. Als gevolg van het opgesteld IHP zal voor vrijkomende schoolgebouwen die niet langer nodig zijn voor onderwijs vroegtijdig naar een vervangende bestemming worden gezocht. Desondanks blijft er een behoorlijk risico, omdat het niet altijd eenvoudig is nieuwe gebruikers voor de vrijkomende gebouwen te vinden.

Bedrijven moeten voldoen aan steeds strengere milieuwetgeving. Indien schade wordt toegebracht aan het milieu dan zullen zij de kosten voor de reiniging moeten betalen. Is de dader echter niet meer te achterhalen dan kan het zijn dat deze kosten voor rekening van de gemeente komen. De kosten van bijvoorbeeld bodem- of grondwatersanering kunnen hoog oplopen.

In Drenthe is de RUD per 1 januari 2014 operationeel. De RUD moet de basis op orde brengen zodat er een robuuste en toekomstbestendige organisatie staat die zorg draagt voor het milieu in de Provincie Drenthe. Wij hebben als uitgangspunt gesteld dat de RUD financieel neutraal dan wel voordeliger moet zijn dan de eerdere gemeentelijke opzet. Of aan dit uitgangspunt zal worden voldaan is afhankelijk van de uitvoering en de resultaten van voorgenomen veranderingen en ontwikkelingen.

Betreft samenwerking van alle 22 gemeenten van Groningen en Drenthe, de provincies en het OV-bureau Groningen Drenthe op het gebied van onder andere lokaal vervoer en vervoer speciaal toegespitst op doelgroepen, zoals het Wmo- en leerlingenvervoer. De samenwerking moet publiek vervoer in de toekomst betaalbaar houden, duurzamer maken en de service aan de reizigers verder verbeteren.

Bij de WMO, Jeugdwet en Participatiewet is er sprake van een zogenaamde openeinderegeling. Het blijft moeilijk te voorspellen hoeveel inwoners in een jaar een beroep gaan doen op deze regelingen. Dit brengt financiële risico's met zich mee. De financiële risico’s worden afgedekt met de reserve Sociaal Domein maar leggen wel een structureel beslag op de middelen. De omvang van de risico’s met betrekking tot het sociaal domein is per regeling becijferd op minimaal € 90.000 en maximaal € 225.000.

Er zijn voldoende onderbouwingen van het benodigde voorzieningenniveau aanwezig, desondanks kan vanwege onvoorziene omstandigheden of calamiteiten (zoals storm, waterschade en bodemdaling) het voorkomen dat de voorzieningen op enig moment niet toereikend zijn.

Op basis van de notitie “Samen werken voor Drenthe” heeft de Algemene Reserve van de VRD een bestemming gekregen en kan deze alleen worden ingezet voor het opvangen van loon- en prijsontwikkelingen. De VRD heeft daardoor zelf geen beschikbaar weerstandsvermogen. Dit betekent dat de VRD onvoldoende in staat is om mogelijke risico's zelf op te vangen en zal bij het zich voordoen van de risico's een beroep doen op de bij de gemeente aanwezige weerstandscapaciteit. De VRD heeft de risico's in kaart gebracht. Alle risico’s zijn gewogen naar de kans dat ze zich kunnen voordoen en de financiële impact die ze voor de VRD kunnen hebben. Op geld gewaardeerd betekent dit een totaalbedrag van € 4.895.000. Het benodigd weerstandsvermogen voor Noordenveld is: € 286.642.

Voor het beheer van de openbare ruimte wordt gewerkt met een systematiek om de jaarlijkse benodigde budgetten in beeld te krijgen. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van beheerplannen en scenario’s uit de BOR-systematiek. De onderhoudssituatie van bepaalde wegvakken kan door intensief gebruik en als gevolg van weersomstandigheden sneller achteruitgaan, waardoor versneld onderhoud moet worden uitgevoerd. Indien schade aan personen, voertuigen of gebouwen ontstaat door onvoldoende onderhoud aan infrastructuur kan een schadeclaim ingediend worden door de benadeelde persoon. Daarnaast bestaan de risico’s van schadeclaims door takbreuk en achterstallig onderhoud van speeltoestellen.